Ώρα να προστατευθεί – αναδειχθεί η πεντάκλιτη βασιλική της Μητρόπολης της Γόρτυνας
Του Νίκου Ε. Ηγουμενίδη*
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Άποψη του Νότου”, 6 Οκτ 2020
Χωρίς αμφιβολία, στα σπουδαιότερα μνημεία που διαθέτει η Μεσαρά ανήκει και η πεντάκλιτη βασιλική της Μητρόπολης της Γόρτυνας. Αποτελεί ένα εκτενές αρχαιολογικό πάρκο με ευρήματα, από όλες τις περιόδους της ιστορίας της Κρήτης, και που σήμερα –αν το χωράει ανθρώπινος νους- η εθνική οδός «διέρχεται» ακριβώς μέσα από αυτόν τον αρχαιολογικό χώρο!
Συγκεκριμένα, η σημερινή εθνική οδός (Ε.Ο. υπ’ αρ. 18) διέρχεται μέσα από …τον οικισμό της Μητρόπολης, τέμνει την πεντάκλιτη βασιλική και μάλιστα …αποκόπτει το χώρο του Ιερού Βήματος από τον κυρίως ναό. Όσο προκλητικό κι αν φαίνεται, η εικόνα αυτή αποτελεί μια πραγματικότητα και την εικόνα του επισκέπτη σε μια περιοχή που θα έπρεπε εδώ και δεκαετίες να έχει αναδειχθεί σε όλο της το εύρος.
Όπως χαρακτηριστικά μας είχε υπενθυμίσει το Υπουργείο Πολιτισμού μέσα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων σε ερώτηση μας στα πλαίσια του κοινοβουλευτικού ελέγχου για το θέμα και τη σημασία του χώρου, «η Γόρτυνα παρέμεινε πολιτική πρωτεύουσα της Κρήτης και έγινε μητρόπολη της Κρητικής Εκκλησίας ως η πρώτη επισκοπή που κατά την παράδοση ιδρύθηκε από τον μαθητή του Αποστόλου Παύλου, Τίτο», ενώ για την ίδια την επισκοπική βασιλική -πεντάκλιτη, με αίθριο, νάρθηκα και υπερώα- που αποτελούσε το κέντρο της χριστιανικής πόλης: «Πρόκειται για τη μεγαλύτερη βασιλική της Κρήτης, η οποία καταλαμβάνει μια έκταση τουλάχιστον 3.500 τ.μ. και μία από τις μεγαλύτερες της Ελλάδος».
Ανάμεσα σε μια πληθώρα ιστορικών δεδομένων -μεταξύ αυτών οι ανεσκαμμένες αρχαιότητες εκατέρωθεν του δρόμου- ξεχωρίζουν αλλά και συγκινούν λεπτομέρειες που μιλούν από μόνες τους, όπως το βαπτιστήριο που ανασκάφηκε σε μικρή απόσταση από το ναό με γλυπτό διάκοσμο εισηγμένο από την Κωνσταντινούπολη.
Η Εφορεία διαχρονικά ζητά την αποξήλωση του οδοστρώματος προκειμένου να αποκαλυφθεί το μη ανεσκαμμένο τμήμα της επισκοπικής βασιλικής που βρίσκεται κάτω από το δρόμο και να ενοποιηθεί το μνημείο ώστε να αναδειχθεί πλήρως «το σημαντικότερο αυτό λατρευτικό μνημείο της Ιουστινιάνειας περιόδου», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει.
Είναι ξεκάθαρο ότι με την απομάκρυνση της Ε.Ο. υπ΄ αρ. 18 δημιουργούνται όλες εκείνες οι προϋποθέσεις για την ενοποίηση και την ένταξή όλων των κοντινών μνημείων και αρχαιολογικών χώρων σε μια περιπατητική διαδρομή στην αρχαία Γόρτυνα – Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσαράς – επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος- επισκοπική βασιλική- συγκρότημα Πυθίου-Πραιτωρίου.
Ωστόσο, πρέπει σήμερα να έχουμε εκτός από την εικόνα της ιστορίας του τόπου και επίγνωση των παρόντων δεδομένων και δυσκολιών. Σήμερα υπάρχει η μελέτη με τίτλο: «Λοιπές μελέτες ολοκλήρωσης του οδικού άξονα Αγ. Βαρβάρα – Αγ. Δέκα – Βιάννος – Ιεράπετρα – Παχειά Άμμος, Τμήμα «Προτόρια – Αγ. Δέκα». Συγκεκριμένα, στο υποτμήμα Στόλοι-Αγ. Δέκα προβλέπεται νότια του οικισμού της Μητρόπολης η κατασκευή ισόπεδου τετρασκελούς κυκλικού κόμβου που θα συνδέει την υφιστάμενη Ε.Ο. Ηρακλείου – Μοιρών με την υπό κατασκευή οδό Αγ. Βαρβάρα – Αγ. Δέκα. Εδώ ακριβώς η Εφορεία ζητά τη σύνδεση του οικισμού της Μητρόπολης με υφιστάμενα οδικά δίκτυα στα νότια του οικισμού, όπου θα κατασκευαστεί και ο εν λόγω κόμβος.
Το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, απαντώντας στην ίδια ερώτηση, μάς είχε επισημαίνει το 2018 ότι «μετά την ολοκλήρωση των μελετών και της κατασκευής του νέου οδικού άξονα (Τμήμα Στόλοι – Άγ. Δέκα) και συνεπώς της ύπαρξης της εναλλακτικής σύνδεσης του οικισμού Μητρόπολης με το νέο (νότιο) ισόπεδο κόμβο, είναι δυνατόν να προωθηθεί από την αρμόδια Υπηρεσία ο αποχαρακτηρισμός του βόρειου τμήματος της Ε.Ο. 18 από την περιοχή της πεντάκλιτης βασιλικής έως τη συμβολή του δρόμου και η ανάδειξη των σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων».
Αντίστοιχα, ο Οργανισμός Ανάπτυξης Κρήτης, από την πλευρά του αφενός μεν έχει τονίσει ότι η συγκεκριμένη επαρχιακή οδός δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα του και ότι η υπό εξέλιξη μελέτη έχει σαφώς προσδιοριστεί, ωστόσο, σημειώνει ότι εφόσον ολοκληρωθεί η σχετική μελέτη και εκτελεσθεί το αντίστοιχο οδικό έργο του ΝΟΑΚ, ο οικισμός της Μητρόπολης μπορεί να συνδεθεί οδικά με το νέο υπό μελέτη οδικό τμήμα του ΝΟΑΚ, νοτίως του οικισμού.
«Συνεπώς, με βάση τα παραπάνω, δύναται να υλοποιηθεί και η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Γόρτυνας που σχεδιάζει να υλοποιήσει η ΕΦΑΗ», σημειώνει το ίδιο έγγραφο, «μεταξύ των οποίων και η κατάργηση του βόρειου τμήματος της Ε.Ο. 18 βορείως του οικισμού της Μητρόπολης», συμπληρώνοντας τη φράση-κλειδί ότι «η διαδικασία αυτή απαιτεί τη συνεργασία διαφόρων συναρμόδιων Υπηρεσιών και Τοπικών Αρχών υπό το συντονισμό των τοπικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού».
Σε πρόσφατη συνάντηση με τον Περιφερειάρχη Κρήτης Σταύρο Αρναουτάκη στο γραφείο του συζητήσαμε εκτενώς το θέμα, και το αμέσως επόμενο διάστημα η Περιφέρεια με τη σειρά της αναμένεται να λάβει μέτρα στα πλαίσια κατασκευής των νέων οδικών αξόνων σε συνεννόηση με τις αρμόδιες αρχές και με στόχο να αναδειχθεί η ιστορική σημασία του χώρου, ενώ πριν μερικές μέρες συνάντησα τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Γορτύνης και Αρκαδίας, κ. Μακάριο, ο οποίος γνωρίζει σε βάθος τις λεπτομέρειες, ενώ στην ίδια κατεύθυνση είναι και η δημοτική αρχή. Βεβαίως, το επόμενο διάστημα θα ενταθούν οι επαφές με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, και όλες οι συναρμόδιες υπηρεσίες, Υπουργεία και οι τοπικές και εκκλησιαστικές αρχές είναι κομβικό να συστρατευθούν για ένα κοινό στόχο: την άρση μιας ιστορικής «προσβολής» ενός τόπου και, χαράσσοντας «άλλους» δρόμους, την ιστορική αποκατάσταση και ανάδειξη του χώρου της βασιλικής και του αρχαιολογικού χώρου της Γόρτυνας, δηλαδή του εκτενούς αρχαιολογικού πάρκου με σημαντικότατα ευρήματα από όλες τις περιόδους της ιστορίας της Κρήτης.
*Ο Νίκος Ε. Ηγουμενίδης είναι βουλευτής Ν. Ηρακλείου – ΣΥΡΙΖΑ
