«Στρατηγικός αναπτυξιακός σχεδιασμός

για τη Κρήτη»*

Αναπτυξιακές προτεραιότητες και προτάσεις

(νέα προγραμματική περίοδος)

 

Εισηγητής: Νίκος Ηγουμενίδης

 

Εισαγωγή: Κύριες αιχμές και προκλήσεις για τη νέα περίοδο.

Η μεγάλη κοινωνική και οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα και την Κρήτη απαιτεί ένα μοντέλο τοπικής ανάκαμψης και παραγωγικής κινητοποίησης που θα βασίζεται σε μια ευρύτερη κοινωνική συμμαχία και θα αφορά τον κόσμο της εργασίας, τον κόσμο της γνώσης, τους αγρότες και τους νέους της επισφαλούς απασχόλησης.

Βασικό χαρακτηριστικό ενός τέτοιου σχεδιασμού πρέπει να είναι η αποκατάσταση της κοινωνικής συνοχής, η ανάκτηση και στήριξη της δημόσιας σφαίρας και των δημόσιων αγαθών, καθώς και η δραστική μείωση των κοινωνικών και χωρικών ανισοτήτων.

Το σχέδιο της παραγωγικής ανασυγκρότησης της Κρήτης πρέπει να έχει ως αφετηρία την αξιοποίηση της σταδιακά εγκαταλειμμένης παραγωγικής υποδομής του νησιού που από το 1980 υποχώρησε σε επίπεδα κάτω του 50%, αλλά και  ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, με το λαό κύριο παράγοντα συνδιαμόρφωσης και συνυλοποίησης του.

Η αναπτυξιακή στρατηγική για τη Κρήτη πρέπει να συνδυάζεται με την ανάγκη κοινωνικής πρόταξης των συμφερόντων του τόπου και την επίτευξη παραγωγικού αποτελέσματος, δηλαδή τη διασύνδεση με τη κοινωνική αποτελεσματικότητα. Είναι επιτακτικό τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και καταπολέμησης της ανεργίας να μη συνδέονται με την περιστασιακή απασχόληση των καταρτιζόμενων ανέργων σε θέσεις πρακτικής άσκησης, αλλά με την ουσιαστική απασχόληση τους στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, απαιτείται η προστασία, αξιοποίηση και ανάδειξη της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας, μαζί με την ενίσχυση της σύγχρονης πνευματικής, τεχνολογικής και  καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Η Κρήτη σήμερα καλείται να συνδυάσει τη νησιωτικότητα και τη σημαντική  ευρωπαϊκή εμπειρία στη διαχείριση προγραμμάτων, αξιοποιώντας περιφερειακά πλεονεκτήματα, τη στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης, με βασικές αιχμές τα ζωτικής σημασίας θέματα της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής, της τόνωσης της μικρομεσαίας και καινοτόμου επιχειρηματικότητας αλλά και την ανάγκη οικολογικής αναβάθμισης και βελτίωσης των δεδομένων της χωροταξίας και του σχεδιασμού της Κρήτης.

Το νέο ΠΕΠ Κρήτης 

Το νέο επιχειρησιακό πρόγραμμα της Κρήτης έρχεται αντιμέτωπο με τα κρίσιμα θέματα που αφορούν στην κοινωνική συνοχή των κατοίκων του νησιού μας, όπως της καταπολέμησης της φτώχειας και της κοινωνικής ένταξης, με την απαιτούμενη συλλογική δράση και συνεργασία ανάμεσα σε εθνικούς φορείς, Περιφέρεια, Δήμους και κοινωνικούς εταίρους.

Σύμφωνα με την εισήγηση του Περιφερειάρχη Κρήτης στη συνεδρίαση της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Περιφερειών της Βουλής (17 Μαρτίου 2016) με θέμα ημερήσιας διάταξης την ενημέρωση για τον Στρατηγικό Σχεδιασμό Ανάπτυξης της Περιφέρειας Κρήτης) έχουν ήδη εξειδικευθεί δράσεις που αντιστοιχούν στο 45% του προϋπολογισμού του ΠΕΠ Κρήτης.

Επομένως, η διαχειριστική Αρχή μπορεί ήδη να εκδώσει προσκλήσεις για την υποβολή προτάσεων για τις δράσεις που έχουν εξειδικευθεί. Έχουν επίσης εκδοθεί προσκλήσεις για δράσεις που αντιστοιχούν στο 45% του προγράμματος, δίνοντας προτεραιότητα σε τομείς που είτε είναι κοινωνικά αναγκαίοι, είτε έχουν εξασφαλίσει τις λεγόμενες αιρεσιμότητες, δηλαδή προϋποθέσεις που έθετε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη χρηματοδότηση έργων. Οι εντάξεις ανέρχονται σήμερα στο ποσό των 10 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ μέχρι τέλος του Ιουνίου του 2016 αναμένονταν να εκτιναχθούν στο ποσό των 140 εκατομμυρίων ευρώ, δηλαδή, περίπου στο 30% όλου του προγράμματος.

Κατά τη τρέχουσα νέα προγραμματική περίοδο διανοίγονται κομβικές αναπτυξιακές προοπτικές και προκλήσεις που αφορούν την Κρήτη. Ειδικότερα, το νέο ΠΕΠ Κρήτης, όπως και το ΕΣΠΑ 2014-2020, φέρει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά:

Πρώτον, είναι προσανατολισμένο στην ενίσχυση των οικονομικών δραστηριοτήτων και της υγιούς επιχειρηματικότητας με ανάληψη νέων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών και ενίσχυση καινοτόμων εξωστρεφών δραστηριοτήτων.

Δεύτερον, είναι εστιασμένο σε τομείς, στους οποίους εξειδικεύεται η περιφερειακή οικονομία, δηλαδή τον αγροδιατροφικό, τον πολιτιστικό-τουριστικό, του περιβάλλοντος, της ενέργειας και της γνώσης.

Τρίτον, η καινοτομία διαπερνά οριζόντια τις επενδυτικές δραστηριότητες.

Τέταρτον, καλείται να επικεντρωθεί στην αναστροφή των επιπτώσεων της κρίσης στο ανθρώπινο δυναμικό, στην αντιμετώπιση της φτώχειας και της περιθωριοποίησης, και στην προετοιμασία των εργαζομένων για να συνεισφέρουν στην αναπτυξιακή προσπάθεια.

Πέμπτον, επιδιώκει την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την ορθολογική διαχείριση των περιβαλλοντικών πόρων. Στη νέα προγραμματική περίοδο είναι αναγκαίο ένα αναβαθμισμένο επίπεδο περιβαλλοντικής και ενεργειακής διαχείρισης, με παρεμβάσεις στους τομείς των υδάτων, των αποβλήτων και στην εξοικονόμηση ενέργειας.

Συμπληρωματικά, με το νέο ΠΕΠ Κρήτης, ο προϋπολογισμός του οποίου ανέρχεται σε 460 εκατομμύρια ευρώ, διεκδικούνται πρόσθετες χρηματοδοτήσεις από τα τομεακά προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ, καθώς και από άλλες ευρωπαϊκές πηγές για τη χρηματοδότηση σημαντικών αναπτυξιακών έργων.

Απαιτούμενες αναπτυξιακές πολιτικές και προτάσεις υλοποίησης

Οι αναπτυξιακές πολιτικές που μπορούν να ενισχύσουν τη Κρήτη κατά τη τρέχουσα προγραμματική περίοδο κινούνται σε πολλαπλά και αλληλένδετα μεταξύ τους επίπεδα.

Μεταξύ αυτών, σημειώνονται αναγκαία μικρά και μεγάλα έργα υποδομής και προτάσεις που έχουν διατυπωθεί για αναγκαίες παρεμβάσεις/κατευθύνσεις:

  1. Αγροτικός και κτηνοτροφικός τομέας
  • Αξιοποίηση προϊόντων και υποπροϊόντων που παράγονται αλλά δεν προωθούνται στις αγορές, κυρίως για λόγους χαμηλής οικονομικής τους απόδοσης (πχ. μαλλί, δέρματα, πυρήνα, κοπριά, κλαδέματα).
  • Προώθηση των αναγκαίων διαρθρωτικών τομών στην κτηνοτροφία (κτηνοτροφικά πάρκα, οργάνωση και εξορθολογισμός εκτατικής κτηνοτροφίας)
  • Βελτίωση της τυποποίησης και πιστοποίησης.
  • Διερεύνηση των εξαγωγικών προσπαθειών στα εκτός εποχής κηπευτικά.
  • Αξιοποίηση των νέων αρδευτικών δυνατοτήτων και ανάκτηση των εκτάσεων σε αγρανάπαυση για την παραγωγή ζωοτροφών και αύξηση της παραγωγής εκτός εποχής κηπευτικών.
  • Ανάπτυξη της καλλιέργειας ενεργειακών φυτών και χρήση των αποβλήτων από τα ελαιουργεία (κατσίγαρος, φύλλα), τα φύκια, τα καλάμια από ρέματα και από βιολογικούς καθαρισμούς με φυσικά συστήματα για την καλύτερη τους αξιοποίηση.
  • Σταδιακή και με σχέδιο στροφή στην παραγωγή σουλτανίνας και διεύρυνση των δικτύων εξαγωγής ελαιολάδου.
  • Την ενίσχυση της αγροτικής κρητικής γης μέσα από την ανταγωνιστικότητα της αγροτικής παραγωγής μέσω προστιθέμενης αξίας, τη συγκράτηση και την ανανέωση του αγροτικού πληθυσμού, τη διασφάλιση της κοινοτικής συνοχής στην ύπαιθρο, τη βελτίωση του ελλειμματικού εμπορικού ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων, την αποτροπή της συνεχιζόμενης από-επένδυσης από τους Έλληνες αγρότες.
  1. Τέλος στην άναρχη, σπάταλη και πελατειακή διαχείρισή των υδατικών πόρων της Κρήτης. Είναι επιτακτικό Δήμοι της Κρήτης, όπως ο Δήμος Ηρακλείου, να μη στερούνται το δικαίωμα στο νερό και να επιταχυνθούν οι αναγκαίες αντικαταστάσεις και επεκτάσεις στο υπάρχον δίκτυο.
  2. Αξιοποίηση της δημόσιας ερευνητικής καινοτομικής δραστηριότητας. Τα ΑΕΙ και τα ερευνητικά κέντρα της Κρήτης μπορούν να γίνουν οι «πολλαπλασιαστές αποτελεσματικότητας» στην προσπάθεια παραγωγικής ανασυγκρότησης της περιφέρειας. Για το σκοπό αυτό απαιτούνται κατάλληλες παρεμβάσεις για τον ενιαίο, δημόσιο και ακαδημαϊκό χαρακτήρα της έρευνας που υλοποιείται στην Κρήτη, αλλά και ρυθμίσεις για τη διασύνδεση τους με τις παραγωγικές δραστηριότητες και την ενίσχυση των καινοτόμων αγροτικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων, χωρίς να θίγεται η αυτοτέλεια και ο ευρύτερος ερευνητικός τους προσανατολισμός.

 

  1. Αντιμετώπιση και χάραξη στρατηγικής για την ενεργειακή επάρκεια της Κρήτης, με κομβικό το ζήτημα της διασύνδεσης με Αττική και Πελοπόννησο. Η ενέργεια είναι κοινωνικό αγαθό πρώτης προτεραιότητας για την ανασυγκρότηση της Κρήτης. Η εξασφάλιση ενεργειακής επάρκειας με μελλοντική προοπτική θα προκύψει και με μέτρα εξοικονόμησης τους. Η εγκατάσταση ΑΠΕ δεν πρέπει πλέον να λειτουργεί ως όχημα ιδιωτικοποίησης της ενέργειας, αλλά για να στηρίξει την ανάπτυξη. Επισημαίνεται ότι ενδεχόμενη διασύνδεση της Κρήτης με το καλώδιο θα είναι άκαιρη αν την οδηγεί σε μονοκαλλιέργεια παραγωγής ενέργειας, με κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος και με εκτοπισμό παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Προκειμένου να καλυφθούν οι ενεργειακές ανάγκες του νησιού και να στηριχθεί η νέα αναπτυξιακή προοπτική, προτείνονται οι εξής παρεμβάσεις:

  • Αναβάθμιση δικτύου Υψηλής Τάσης (ΥΤ)
  • Διασύνδεση ηλεκτρικού δικτύου Κρήτης με το κύριο δίκτυο της ηπειρωτικής Ελλάδας
  • Εκσυγχρονισμός – αναβάθμιση υφισταμένων ΑΗΣ και ορθολογική τους χωροθέτηση.
  • Εξοικονόμηση Ενέργειας – χρήση γεωθερμίας σε συνδυασμό με ηλιακές διατάξεις για ψύξη – θέρμανση και άλλες πηγές ΑΠΕ.
  • Αξιοποίηση και διερεύνηση των δυνατοτήτων της μελέτης της επιστημονικής ομάδας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου με επικεφαλής τον κ. Παντελή Κάπρο. Η μελέτη εξετάζει τις εναλλακτικές λύσεις για το ενεργειακό της Κρήτης, δηλαδή το θέμα της ηλεκτρικής διασύνδεσης, της διείσδυσης ή όχι του φυσικού αερίου στο σύστημα ενέργειας της Κρήτης, τη διείσδυση των ΑΠΕ, την εξοικονόμηση ενέργειας. Παρουσιάζει έξι σενάρια με διαφορετικές υποθέσεις για την ηλεκτρική διασύνδεση της Κρήτης.
  1. Σχετικά με τον τουριστικό σχεδιασμό:
  • Ανασυγκρότηση και ποιοτική αναβάθμιση των ήδη υφιστάμενων μονάδων και των υποβαθμισμένων περιοχών, σταδιακή διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος και διασύνδεση του με τα υλικά και άυλα ποιοτικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Κρήτης (φιλοξενία, κρητική διατροφή κλπ).
  • Επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου
  • Τροποποίηση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό και ισόρροπη ένταξή του στον Εθνικό Σχεδιασμό.
  • Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Προώθηση κατά απόλυτη προτεραιότητα ενός μοντέλου αναβάθμισης του υπάρχοντος ξενοδοχειακού αποθέματος και στροφής σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού, που θα έχουν στόχο την κοινωνική ανταποδοτικότητα. Οι δημόσιοι πόροι να κατευθυνθούν αποκλειστικά σε πράσινες ξενοδοχειακές μονάδες, υποδομές και αστικές αναπλάσεις, που θα αξιοποιούν τα τοπικά αγροτικά προϊόντα και τους πολιτιστικούς πόρους στις υπηρεσίες τους. Η μεγάλη τάση κατασκευής παραθεριστικών κατοικιών να στραφεί και στην ανάπτυξη τους εντός των οικιστικών ιστών για την αναζωογόνηση των χωριών και την ενίσχυση της ενδοχώρας του νησιού.
  • Η τροποποίηση της οριζόντιας νομοθεσίας που προάγει ως ποιοτικό τουρισμό την προσέλκυση επισκεπτών υψηλού οικονομικού status και τη δημιουργία σύνθετων τουριστικών επενδύσεων με προνομιακούς όρους χωροθέτησης και χρηματοδότησης.
  • Η αξιοποίηση των κατάλληλων προβλέψεων του νέου αναπτυξιακού νόμου
  1. Άρση της χωροταξικά άναρχης ανάπτυξης και επίσπευση της χωροταξικής οργάνωσης των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Βασική αιτία της σημερινής κατάστασης η έντονη οικιστική πίεση και η διαχρονική έλλειψη γενικών πολεοδομικών σχεδίων. Πρέπει επιτέλους να σταματήσει η σημερινή παρωδία χωρικού σχεδιασμού, που προσαρμόζεται εκ των υστέρων σε πελατειακές πολιτικές αποφάσεις. Ο σχεδιασμός, αντίθετα, θα αποτυπώσει το όραμα της παραγωγικής ανασυγκρότησης της Κρήτης, θα ισοδυναμεί με το κτηματολόγιο και θα θέτει ενιαίους κανόνες, θα ανατρέψει τις ανισορροπίες που υπάρχουν σήμερα και θα αναζωογονήσει τις περιοχές της υπαίθρου που εγκαταλείπονται.

Μεταξύ άλλων, προτείνεται η οριστικοποίηση της Αναθεώρησης του Χωροταξικού  σχεδιασμού- πλαισίου Κρήτης και η ολοκλήρωση του ρυθμιστικού σχεδίου του Ηρακλείου της πόλης του Ηρακλείου με παραμέτρους προστασίας του περιβάλλοντος και την οριοθέτηση   των  προστατευόμενων  περιοχών.

  1. Οδική ασφάλεια του επαρχιακού και εθνικού δικτύου της Κρήτης στη βάση ενός ευρύτερου συνεκτικού περιφερειακού σχεδίου οδικής ασφάλειας.

Σύγχρονος και ασφαλής Βόρειος Οδικός Άξονας: Ο ΒΟΑΚ παραμένει από τους πλέον επικίνδυνους εθνικούς δρόμους της Ευρώπης. Είναι επιτακτική η αναδιαμόρφωση του σε ένα σύγχρονο και ασφαλές οδικό δίκτυο, αλλά και η δρομολόγηση όλων των βιώσιμων και ρεαλιστικών λύσεων για την αποκατάσταση του διαπιστωμένου και χρόνιου ελλείμματος της Κρήτης, για ένα σύγχρονο και ασφαλή Βόρειο οδικό άξονα. Χρειάζονται άμεσες παρεμβάσεις και αναβάθμιση πολλών τμημάτων του δρόμου που είναι επικίνδυνα, ώστε να σταματήσουν να χάνονται ζωές.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μεγάλα τμήματα του έργου βρίσκονται ακόμα στο στάδιο των μελετών. Επιπρόσθετα, έχουν προταθεί παρεμβάσεις άμεσης αναπτυξιακής απόδοσης που αφορούν συγκεκριμένες περιοχές.

Ενίσχυση και βελτίωση των κάθετων οδικών αξόνων και του επαρχιακού δικτύου. Σημειώνεται ότι κρίσιμης σημασίας είναι η επιτάχυνση και ολοκλήρωση του δρόμου Ηράκλειο – Μεσσαρά.

 

  1. Ολοκλήρωση όλων των αναγκαίων παρεμβάσεων που αφορούν στο Αεροδρόμιο «Νίκος Καζαντζάκης». Το νυν αεροδρόμιο απαιτεί τη λειτουργική αναβάθμιση, απρόσκοπτη και εύρυθμη λειτουργία του έως ότου ολοκληρωθούν οι διαδικασίες που αφορούν το μεγάλο αναπτυξιακό έργο στο Καστέλι.
  2. Επιτάχυνση του διαγωνισμού για το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλι. Είναι αναγκαία η συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους αρμόδιους κοινωνικούς εταίρους για την επιτάχυνση των διαδικασιών υλοποίησης του νέου αεροδρομίου.
  3. Αναβάθμιση και εξοπλισμός των σχολικών κτιρίων της Κρήτης, λαμβάνοντας υπόψη τη χαρτογράφηση των υποδομών εκπαίδευσης που έχει ολοκληρώσει η Περιφέρεια Κρήτης.
  4. Ενίσχυση και δημιουργία νέων κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων στην Κρήτη. Η αποφασιστική στήριξη της κοινωνικής οικονομίας, ειδικά στη Κρήτη, χωρίς την επιβάρυνση του Κρατικού Προϋπολογισμού, θα ενισχύεσι την τοπική οικονομία τη κοινωνική συνοχή.
  5. Αξιοποίηση του νέου αναπτυξιακού νόμου, με έμφαση στους άξονες προτεραιότητας, όπως είναι οι παραγωγικές μονάδες, οι καινοτόμες μονάδες και οι δραστηριότητες του αγροτοδιατροφικού τομέα.
  6. Συνέχιση και ολοκλήρωση έργων μικρών λιμενικών υποδομών.

Επίλογος

Οι παραπάνω προτάσεις καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος προτάσεων και αναγκαίων παρεμβάσεων που αφορούν την Κρήτη για τη νέα προγραμματική περίοδο. Ο στόχος δεν πρέπει να είναι απλά η υψηλή απορροφητικότητα κονδυλίων, αλλά τα νέα προγράμματα να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές και ζωτικές ανάγκες των πολιτών. Γι’ αυτό και κύριος άξονας και ζητούμενο όλων των παρεμβάσεων είναι σε αυτή τη περίοδο η σύνδεση της απορροφητικότητας με την κοινωνική αποτελεσματικότητα.

 

*Η εισήγηση για τον αναπτυξιακό σχεδιασμό της Κρήτης έγινε ομόφωνα δεκτή από την αρμόδια Επιτροπή Περιφερειών της Βουλής στις 14 Σεπτεμβρίου 2016

 

Εγγραφείτε στο ενημερωτικό δελτίο
Για να λαμβάνεις ενημερωτικό υλικό και γνωρίζεις για τις δράσεις μας.
Γράψε απλά το email σου!
Εγγραφείτε